نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی استقرارهای دوران مس و سنگ در شهرستان بستان‌آباد؛ آذربایجان شرقی

در سخن از الگوی استقرارهای باستانی و چگونگی چیدمان آن در یک منطقه ناگزیر نقش محیط و بسترهای آن در چشم‏انداز جغرافیایی پُررنگ می‏شود. نحوة توزیع جمعیت و سکونتگاه‏های انسانی در یک ناحیة جغرافیایی تأثیر بسیاری در ساخت‏های کارکردی و فعالیت‏های انسانی دارد و، علاوه بر تأثیرپذیری از عوامل اجتماعی و فرهنگی، به منزلة بستر جغرافیایی فعالیت‏های انسانی، به میزان زیادی از پدیده‏های طبیعی تبعیت می‏کند. در این مطالعه نقش عوامل زیست‌محیطی در شکل‏دهی و توزیع فضایی استقرارهای انسانی در دوران مس و سنگ در شهرستان بستان‏آباد بررسی و مطالعه می‌شود. بدین منظور، 55 محوطه‌‌ـ که دربرگیرندة آثار مس و سنگ منطقه است‌ـ طی سه فصل بررسیِ باستان‏شناسی، شناسایی شد. این محوطه‌ها با استفاده از روش‏های آماری (برای تجزیه و تحلیل داده‏ها) و با درنظرگرفتن عوامل طبیعی همچون آب‌های سطحی، میزان بارندگی، ارتفاع، اقلیم، کاربری اراضی، پوشش گیاهی، و شیب ارزیابی شدند. داده‏ها نشان می‏دهد ویژگی‏های جغرافیایی منطقه به‌ویژه منابع آبی، ارتفاع، و نوع اقلیم از عوامل مهم‌ شکل‏گیری الگوهای استقراری منطقه در دورة مورد نظر است و نحوة چینش محوطه‏ها، بیش از هر عامل محیطی دیگر، از این سه عامل تبعیت می‏کند. نقش حیاتی آب، به‌ویژه رودخانه‏ها، سبب شده تا محوطه‏ها به شیوة الگوی خطی در امتداد جریان رودخانه‏ها شکل بگیرند.